W dniu 5 lutego 2015 roku odbyła się lekcja pokazowa wychowania fizycznego, którą prowadził pan Mateusz Różański. Wraz z uczniami klasy IID gimnazjum przedstawił Dyrekcji oraz nauczycielom naszej szkoły innowacyjną metodę pracy, polegającą na zastosowaniu ćwiczeń wzmacniających – propriocepcji.

Pełna definicja tej nazwy to - zmysł orientacji ułożenia części własnego ciała. Receptory tego zmysłu (proprioreceptory) ulokowane są w mięśniach i ścięgnach. Dostarczają mózgowi informacji o tonusie mięśniowym. Dzięki temu zmysłowi wiemy bez patrzenia jak ułożone są nasze kończyny. Ćwiczenia proprioceptywne należą do treningu funkcjonalnego, poprawiającego określone funkcje i zdolności motoryczne.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat istota propriocepcji została doceniona przez szerokie grono naukowców, lekarzy specjalistów oraz fizjoterapeutów, którzy zgodnie podkreślają, iż jest ona kluczowym elementem zakończenia procesu rehabilitacji oraz pełnego powrotu do zdrowia pacjentów. Historia tego ciekawego zjawiska sięga połowy XVI wieku, jednakże swój prawdziwy rozkwit propriocepcja osiągnęła na przełomie XIX i XX wieku dzięki pracy Sir Charlesa Scotta Sherringtona.

Sir Charles Scott Sherrington (ur. 27 listopada 1857 w Islington, Londyn, zm. 4 marca 1952 w Eastbourne) - angielski lekarz i fizjolog, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizjologii i medycyny w roku 1932 za odkrycie funkcji neuronów. W latach 1895-1913 profesor uniwersytetu w Liverpoolu, w latach 1913-1935 uniwersytetu w Oksfordzie, członek (prezes w latach 1920-1925) Towarzystwa Królewskiego w Londynie Royal Society. Jeden z najwybitniejszych twórców współczesnej neurofizjologii. Zajmował się głównie badaniem unerwienia mięśni odruchową czynnością rdzenia kręgowego, wprowadził pojęcie synapsy i zapoczątkował badania zjawisk na synapsach, podał klasyfikację receptorów. Stworzył współczesny język neurofizjologii. Wykazał istnienie ośrodkowych procesów hamowania i pobudzania, opisał zjawiska indukcji równoczesnej i następczej w rdzeniu kręgowym. Wyjaśnił znaczenie proprioreceptorów w czynności mięśni.

Dynamiczny rozwój technik rehabilitacyjnych i poszukiwanie nowych form usprawniania rekonwalescentów nastąpił po pierwszej i drugiej wojnie światowej. Pojęcie „rehabilitacja" zostało po raz pierwszy użyte w 1918 roku przez Douglasa McMurtie, który opisywał sposoby powrotu do normalnego życia inwalidów wojennych uwzględniając wszystkie ich potrzeby. Bodźcem do powstawania pionierskich metod rehabilitacyjnych były również epidemie. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych na całym świecie odnotowywano bardzo dużo przypadków polio (choroby Heinego-Medina). Powstają specjalistyczne ośrodki rehabilitacyjne, konieczne było wprowadzanie nowych metod terapii chorych z niedowładami wiotkimi po poliomyelitis. Pionierką w tej dziedzinie okazała się Elizabeth Kenny (1880 - 1952), australijska pielęgniarka. Opracowała ona innowacyjną metodę leczenia usprawniającego chorych z porażeniami. Stworzyła technikę wykonywania ćwiczeń biernych, stymulacji, ćwiczeń redresyjnych, reedukacji oraz sposób nauki chodzenia w przypadkach porażeń wiotkich. Wspomniane powyżej sposoby terapii nie były typowe dla okresu, w którym żyła Elizabeth Kenny i brakowało jej podstaw neurofizjologicznych. Jej osoba zainspirowała Hermana Kabata, który połączył techniki manualne z odkryciami Sir Charles Sherringtona dotyczącymi fizjologii układu nerwowego i mięśniowego i ich współdziałania. Celem Hermana Kabata było stworzenie terapii umożliwiającej leczącym analizę i ocenę ruchów pacjenta z jednoczesnym naciskiem na terapię związaną z funkcją. W ten sposób narodziła się koncepcja terapeutyczna w fizjoterapii – PNF (ang. Proprioceptive Neuromuscular Facilitation, proprioceptywne ułatwianie nerwowo-mięśniowe). W 1945 roku Margaret Knott rozpoczęła współpracę z dr H. Kabatem nad udoskonalaniem technik PNF. Henry J. Kaiser, (1882-1967), w dowód wdzięczności dla H. Kabata i M. Knott za ich pracę, w 1946 roku założył Instytut Kaisera-Kabata w Waszyngtonie. Nieco później w 1948 roku w Vallejo, powstaje Centrum Rehabilitacji Neurologicznej, tam metoda PNF zostaje dopracowana i dopasowana do osiągnięć z dziedziny neurofizjologii, biomechaniki oraz analizy chodu.

Herman Kabat i Margaret Knott stworzyli terapię umożliwiającą analizę i ocenę ruchów pacjenta, która kładzie wyraźny nacisk na odtworzenie prawidłowej funkcji. W ten sposób narodziła się jedna z najlepiej rozpoznawalnych koncepcji terapeutycznych z dziedziny fizjoterapii. Techniki PNF pomagają rozwinąć sprawność i wytrzymałość mięśni, wpływają na polepszenie funkcji stawów oraz koordynację nerwowomięśniową.

Badania te były najpierw wykorzystywane w medycynie, a dokładnie w rehabilitacji. W dzisiejszych czasach nie można mówić o prawidłowej rehabilitacji bez propriocepcji. Fizjoterapeuci mają coraz większy wpływ na przygotowanie sportowców nie tylko do powrotu po kontuzji do hal, boisk czy pływalni, ale także na opracowanie cyklu treningowego, a co za tym idzie indywidualizacji treningu dla poszczególnych zawodników. Metoda propriocepcji stała się coraz bardziej doceniana przez trenerów i zawodników. Obecnie nie można mówić o prawidłowym szkoleniu bez ćwiczeń proprioceptywnych, które stają się coraz bardziej popularne nie tylko w klubach sportowych, a także w szkołach.

Wiele osób ćwiczących w siłowni ma bardzo mocno rozbudowane mięśnie. Zarys tych mięśni często jest bardzo wyraźny, ale czy ten kulturysta jest silną osobą? Większość z nich, jeśli chodzi o wygląd, prezentuje się świetnie, podczas gdy ich stabilność sylwetki jest daleka od ideału. Chodzi tutaj o brak kondycji mięśni głębokich (mięśni posturalnych), które stabilizują nasz tułów chroniąc przed kontuzjami i umożliwiają wykonywanie złożonych ruchów. Kiedy dokonamy porównania i każemy kulturyście uklęknąć na dużej piłce rehabilitacyjnej i utrzymać równowagę przez 30s, to spadnie on już po 5-8s, natomiast dobrze wysportowany zawodnik piłki ręcznej, siatkówki czy innej dyscypliny utrzyma się na tej poduszce bez problemu 30s. Dlaczego? Chodzi o złożoność ruchów, które trzeba wykonać podczas treningu. Kulturysta najczęściej pracuje nad jednym mięśniem. Podnosi gryf oburącz i ćwiczy mięsień dwugłowy ramienia, natomiast siatkarz podczas odbijania piłki musi jednocześnie skoordynować kilka większych i mniejszych grup mięśniowych, aby móc poprawnie przyjąć piłkę. Podobnie jest z piłkarzem ręcznym, który podczas rzutu musi skoordynować wyskok w górę oraz rzut.

Prawie każda osoba rozpoczynająca swoją przygodę z siłownią dowiaduje się od instruktora, że prawidłowy trening powinien się rozpoczynać rozgrzewką ogólną (np.: na bieżni czy rowerku stacjonarnym) i rozgrzewką szczegółową (dotyczącą partii, które chcemy kolejno ćwiczyć), po czym następuje część właściwa treningu. Jest to ta faza, w której mamy atakować mięśnie i przygotować je do adaptacji. Niestety nikt nie wspomina o tak ważnych mięśniach posturalnych, dzięki którym możemy złączyć ze sobą łopatki, wyprostować się, czy też wypiąć klatkę do przodu. Nasze ciało nie przepada za przemęczaniem się i po prostu nie uruchamia tych mięśni, których nie musi. W związku z tym musimy mu utrudnić pracę, aby zaangażować do wysiłku mięśnie posturalne i uchronić się przed kontuzjami stawów, a także przepukliną, dyskopatią i innymi nieprzyjemnymi schorzeniami mogącymi być następstwem źle dobranych ćwiczeń. Mięśnie posturalne odpowiadają za utrzymanie prawidłowej postawy i czynią to praktycznie bez naszej wiedzy. Stabilizacja jest szczególnie ważna w zapobieganiu kontuzji najbardziej ruchomego stawu naszego ciała – stawu barkowego. Spięcie łopatek angażuje do pracy pierścień rotatorów (grupa mięśni stabilizujących bark: m. nadgrzebieniowy, m. podgrzebieniowy, m. obły mniejszy, m. podłopatkowy), co skutecznie zapobiega urazom.

Najprostszym krokiem w ćwiczeniu proprioceptywnego czucia pracy mięśni jest spoglądanie w lustro podczas ćwiczeń. Ich podstawowa rola to zapewnienie panowania nad symetryczną pracą kończyn i zachowaniem poprawnej sylwetki. Kolejnym krokiem wspomagającym zaangażowanie mięśni posturalnych jest zamknięcie oczu w trakcie wykonywania ćwiczenia.

W pokazowej lekcji wykorzystano bardziej zaawansowane techniki propriocepcji używając sprzętu rehabilitacyjnego:
• poduszka sensomotoryczna - przysiad obunóż
• poduszka sensomotoryczna - przysiad jednonóż
• therabandy - rzut z biodra
• TRX - mięśnie prostowników grzbietu
• theraband - rzut bieżny
• platforma półokrągła - podania
• duża poduszka rehabilitacyjna - klęk obunóż
• duża poduszka rehabilitacyjna - siad równoważny
• duża poduszka rehabilitacyjna - podpór przodem z wejściem na piłkę
• fliselina - praca RR
• fliselina - praca NN
• poduszka sensomotoryczna - podpór na odcinku lordozy lędźwiowej

Bez informacji o tym, jak zachowuje się nasze ciało, koordynacja wzrokowo-ruchowa byłaby niemożliwa. Na przykład, gdy wchodzimy po schodach, mózg musi otrzymywać dane o tym, czy stopa już stanęła na kolejnym stopniu, czy jest równo ułożona oraz czy można się na niej oprzeć. Dopiero wtedy wysyła informacje do drugiej nogi o tym, że ma się poruszyć, jednocześnie przenosząc ciężar ciała na pierwszą nogę itd. Informacja zwrotna jest konieczna do sprawnego wykonywania skoordynowanych ruchów. Jak więc widzimy, propriocepcja jest nam potrzebna do poruszania się jak powietrze do życia. 100% osób po kontuzjach, ale także po wylewach, ćwiczy na nowo nawyki ruchowe, właśnie z tego względu, że mózg odzwyczaił się nawet od tej najprostszej czynności, jaką jest chodzenie. Bardzo ważne w tych ćwiczeniach jest oddychanie. Odchodzimy od schematu oddychania koncentryczno-ekscentrycznego, w którym wykonujemy wydech pod koniec fazy napięcia mięśni. W ćwiczeniach proprioceptywnych oddychamy swobodnie przez cały czas, aby nie spinać za bardzo mięśni. To trening mięśni głębokich i powinniśmy być rozluźnieni.

Zachęcamy do stosowania tych ćwiczeń w codziennych treningach!